Boy-Bishop token/penning.
Le genre satirique fantastique et licencieux
d ans la sculpture Flamande et Wallonne
Vastenavond
Vastenavond is een feest dat in de late middeleeuwen een eerste hoogtepunt bereikte, beïnvloed door klassieke nieuwjaarsfeesten en Germaanse lentefeesten enerzijds en door kerkelijke zottenfeesten en de christelijke kalender anderzijds.
Sinds de tiende eeuw zijn er gedocumenteerde berichten bewaard, vaak opgesteld door tegenstanders, over door kloostergemeenschappen en kapittelkerken georganiseerd feestelijk vermaak in de overgang van winter naar lente.
Bekend zijn de kerkelijke zottenfeesten
(festum fatuorum, festum stultorum, festum hypodiaconorum), het ezelsfeest (festum asinorum) en het feest van de kinderbisschop (festum puerorum). Het waren eet- en drinkpartijen die verschillende dagen konden aanhouden en beheerst werden door een alternatieve
orde die de ontkenning van de normale hiërarchie inhield. Hoe dan ook was het een feest te midden van ongekende overvloed, in scherp contrast met het aan het kloosterleven eigen sobere en barre bestaan.
De feesten ontstonden in kloosters
en kloosterscholen bij de laagstgeplaatsten, de scholieren, maar breidden zich snel uit over kathedralen en kapittelkerken, waar koorknapen en subdiakens het gebruik overnamen. Opvallend is dat deze kerkelijke gebruiken heel wat verwantschap vertonen met de
eerder beschreven klassieke en Germaans-Keltische lente- en nieuwjaarsfeesten.
Als eerste van de kerkelijke zottenfeesten kwamen de feesten der koorknapen voor. Zij kozen, meestal op de dag van de onnozele kinderen (28 december), in kapittelkerken een kinderbisschop en in kloosters een kinderabt. Soms gebeurde dit al op Sinterklaas (6 december). Zijn heerschappij heerste in dit geval tot de dag van de onnozele kinderen. De verkiezing van de spotbisschop had een officieel karakter. De verkozene kreeg een mijter op het hoofd en een staf in de hand. Hij mocht zich dus tooien met de uiterlijke kenmerken van een echte bisschop, al werden aan de mijter belletjes gehangen en eindigde de staf op een zotskolf. Ook in gebaar gedroeg de kinderbisschop zich als een werkelijke bisschop. Hij bad de gebeden voor, werd bewierookt en zegende uitvoerig zijn aanhang. Hij stelde een eigen kerkelijke hofhouding, een eigen zangmeester en een kapelaan aan. Alle gestelde handelingen kregen een absurde accentuering mee: wierook werd vervangen door brandende schoenzolen, wijwater door urine, teksten werden geproclameerd in onverstaanbaar en obsceen brabbellatijn en liederen werden gezongen met snerpend hoge stem.
Het kinderfeest werd al snel overgenomen door alle rangen van de Kerk. Deze verbreding deed zich voor in de dertiende en veertiende eeuw. We kunnen de evolutie volgen via heel wat kerkelijke verbodsbepalingen. Deze bepalingen zijn er al van bij het opduiken van de feesten. Vaak zijn ze van lokale aard. Zo verbood de aartsbisschop van Salzburg in 1274 het kinderfeest dat toen al gevierd werd door de gehele geestelijkheid. Hij wou het feest bannen uit de kerken en kloosters en eiste dat geestelijken, ouder dan zestien jaar, zouden verzaken aan de festiviteiten. Toch bleef het feest bestaan. Meer nog, het evolueerde. Vaak werd de bisschop omgekeerd op een ezel gezet en zo, met het hoofd naar de staart, de kerk rondgereden. Het altaar werd versierd met dierlijke uitwerpselen, die als hosties werden gezegend. In 1435 bepaalde een besluit van het Concilie van Bazel dat alle schertsende vertoningen uit de kerken verbannen dienden te worden. Dit besluit werd voor Frankrijk omgezet in enkele kerkelijke wetten (1438).
Het haalde weinig uit. In 1445 schreef de faculteit theologie in Parijs een protestbrief aan bisschoppen en kanunniken. Hierin klaagden ze misstanden aan die nog steeds in menige kloostergemeenschap voorkwamen. Dankbaar maken we gebruik van de beschrijving: priesters droegen maskers tijdens de eucharistieviering terwijl geestelijken dansten in het koor, verkleed als vrouwen, koppelaars en muzikanten. In plaats van psalmen werden liederen met schunnige teksten gezongen. Op het altaar vervingen zwarte pudding en vette worsten brood en wijn. Na de viering traden de feestvierders naar buiten: met wagens en karren werden processies nagebootst waarbij de geestelijken zich provocerend tot het publiek richtten: men zong smerige liederen en vertoonde obscene gedragingen als naaktdansen.
Vanaf de veertiende eeuw werden de kerkelijke zottenfeesten meer en meer op de straat gevierd. Het is op zichzelf al van betekenis dat alle vermelde schertsbisschoppen die we de in de Nederlanden tegenkomen, op de bisschop van Watten na, handelen in stedelijk perspectief. Hollandse en Henegouwse grafelijke rekeningen geven aan dat de kinderbisschop vanaf 1343, op verschillende data in december en januari, als een echte hoogwaardigheidsbekleder op bezoek ging bij ambtsgenoten uit andere steden. Met zang, spel, geschenken en geld werd hij ingehaald.
De kerkelijke zottenbisschoppen worden geleidelijk aan een exponent van de stedelijke feestcultuur. De stadsbewoners, geïnspireerd door de tradities onder de plaatselijke scholieren, benutten maar al te graag het gebeuren om in aangepaste vormen mee te doen.
Boy bishop token St-Edmund (BBT/SE 01)
Uit de collectie, Dimidov.
Boy bishop penning.
Juiste functie/datering van deze penning is onbekend.
Materiaal: Lood/tin legering.
Diameter: 16 mm.
Massa: 1,68 gram.
Aanmaakplaats: z.pl. Bury St-Edmund.
(mogelijks waren er meerdere plaatsen van fabricage van dit soort penningen, waaronder Suffolk, Ipswich en Ely. Maar word hoofdzakelijk toegeschreven
aan Bury St-Edmunds)
Datering: z.j. Ca. 1470-1539
Voorzijde: Binnen een binnencirkel.
Bisschops-mijter.
Omsloten met een omschrift:
❀ SΛNCTVS NICHOLΛVS . OΛ
Wat wil zeggen: Sint Nikolaas.(Sinterklaas)
Keerzijde: Binnen een binnencirkel.
Lang smal glad gevoet kruis.
De kuisvoeten doorbreken het omschrift.
In de kwartieren, telkens drie bolletjes/pellets.
Omschrift:
:ΛVЄ / :RЄX / :GЄN / :TIS.
Voluit: Ave rex gentis anglorum.
Wat wil zeggen: Zie de koning van het Engelse volk.
(Een verwijzing naar een volkslied gezongen naar St-Edmund in de abdij van Bury)
Lit.: Rigold 1978 pag. 94-95. (Bury serie 1G)
Het idee van jongens-bisschoppen was een traditie die in de Middeleeuwen populair was in West-Europa, en in de 16e eeuw zijn hoogtepunt bereikte en zelfs tot in de 19e eeuw op sommige plaatsen bleef bestaan.
De gewoonte van de jongensbisschop was afkomstig van Sinterklaas vanwege zijn benoeming tot bisschop van Myra op jonge leeftijd.
De keuze voor een jongensbisschop zou beginnen op Sinterklaasdag, 6 december.
Een koorjongen zou worden gekozen om de rol van bisschop over te nemen tot de
"Dag van de Onnozelaars" op 28 december.
De koorjongen die gekozen werd, zou als waarnemend bisschop, gekleed in volledige bisschoppelijke regalia, processies leiden, vakanties uitschrijven,snoep, geschenken en tokens uitgeven.
De tokens werden uitgedeeld door de Boy Bishop en konden worden uitgegeven of uitgewisseld, hoogstwaarschijnlijk voor snoep of aalmoezen.
Boy bishop token St-Edmund (BBT/SE 02)
Uit de collectie, Paul Callewaert.
Boy bishop penning.
Juiste functie/datering van deze penning is onbekend.
Materiaal: Lood/tin legering.
Diameter: 17 mm.
Massa: 1,52 gram.
Aanmaakplaats: z.pl. Bury St-Edmund.
(mogelijks waren er meerdere plaatsen van fabricage van dit soort penningen, waaronder Suffolk, Ipswich en Ely. Maar word
hoofdzakelijk toegeschreven aan Bury St-Edmunds)
Datering: z.j. Ca. 1470-1539
Voorzijde: Binnen
een binnencirkel.
Bisschops-mijter.
Omsloten met een omschrift:
❀ SΛNCTVS NICHOLΛVS . OΛ
Wat wil zeggen: Sint Nikolaas.(Sinterklaas)
Keerzijde: Binnen een binnencirkel.
Lang smal glad gevoet kruis.
De kuisvoeten doorbreken het omschrift.
In de kwartieren, telkens drie bolletjes/pellets.
Omschrift:
:ΛVЄ / :RЄX / :GЄN / :TIS.
Voluit: Ave rex gentis anglorum.
Wat wil zeggen: Zie de koning van het Engelse volk.
(Een verwijzing naar een volkslied gezongen naar St-Edmund in de abdij van Bury)
Lit.: Rigold 1978 pag. 94-95. (Bury serie 1G); Edward Fletcher, Token & Tallies Through the Ages, pag.35.
Boy bishop token St-Edmund (BBT/SE 03)
Uit de collectie, Paul Callewaert.
Boy bishop penning.
Juiste functie/datering van deze penning is onbekend.
Materiaal: Lood/tin legering.
Diameter: 15,7 mm.
Massa: 1,76 gram.
Aanmaakplaats: z.pl. Bury St-Edmund.
(mogelijks
waren er meerdere plaatsen van fabricage van dit soort penningen, waaronder Suffolk, Ipswich en Ely. Maar word hoofdzakelijk toegeschreven aan Bury St-Edmunds)
Datering: z.j. Ca. 1470-1539
Voorzijde: Binnen een binnencirkel.
Bisschops-mijter.
Omsloten met een omschrift:
❖ SΛNCTVS : NICHOLΛVS
Wat wil zeggen: Sint Nikolaas.
Keerzijde: Binnen een binnencirkel.
Lang smal glad gevoet kruis.
De kuisvoeten doorbreken het omschrift.
In de kwartieren, telkens drie bolletjes/pellets.
Omschrift:
ΛVЄ / RЄX / GЄN / TIS :
Voluit: Ave rex gentis anglorum.
Wat wil zeggen: Zie de koning van het Engelse volk.
(Een verwijzing naar een volkslied gezongen naar St-Edmund in de abdij van Bury)
Lit.: Rigold 1978 pag. 94 F; Edward Fletcher, Token & Tallies Through the Ages, pag.35.
Boy bishop token St-Edmund (BBT/SE 04)
Uit de collectie, Paul Callewaert.
Boy bishop penning.
Licht gefragmenteerd aan de rand.
Juiste functie/datering van deze penning is onbekend.
Materiaal: Lood/tin legering.
Diameter: 16,6 mm.
Massa: 1,65 gram.
Aanmaakplaats: z.pl. Bury St-Edmund.
(mogelijks waren er meerdere plaatsen van fabricage van dit soort penningen, waaronder Suffolk, Ipswich en Ely. Maar word hoofdzakelijk toegeschreven aan Bury
St-Edmunds)
Datering: z.j. Ca. 14e à 15e eeuw.
Voorzijde: Binnen
een binnencirkel.
Bisschops-mijter.
Omsloten met een omschrift:
❖ ЄCCЄ : NOVΛ : FΛCIЄS : QNNIΛ
Wat wil zeggen: Kijk naar het nieuwe aangezicht.
Keerzijde: Binnen een binnencirkel.
Lang smal glad gevoet kruis.
De kuisvoeten doorbreken het omschrift.
In de kwartieren, telkens drie bolletjes/pellets.
Omschrift:
:ΛVЄ: / :RЄX: / :GЄN: / :TIS :
Voluit: Ave rex gentis anglorum.
Wat wil zeggen: Zie de koning van het Engelse volk.
(Een verwijzing naar een volkslied gezongen naar St-Edmund in de abdij van Bury)
Lit.: Daniel Hy. Haigh, The Numismatic Chronicle an Journal of the Numismatic Society, Vol 6, April 1843-januari 1844 pag. 83, N° 1; Edward Fletcher, Token & Tallies Through the Ages, pag.35.
Boy bishop token St-Edmund (BBT/SE 05)
Uit de collectie, Paul Callewaert.
Boy bishop penning.
Plooi aan de rand.
Juiste functie/datering van deze penning is onbekend.
Materiaal: Lood/tin legering.
Diameter: 15,2 mm.
Massa: 1,50 gram.
Aanmaakplaats: z.pl. Bury St-Edmund.
(mogelijks waren er meerdere plaatsen van fabricage van dit soort penningen, waaronder Suffolk, Ipswich en Ely. Maar word hoofdzakelijk toegeschreven aan Bury St-Edmunds)
Datering: z.j. Ca. 14e à 15e eeuw.
Voorzijde: Binnen een binnencirkel.
Brede bisschops-mijter versiert met edelstenen.
Omsloten met een omschrift:
❀ SΛNCTVS NICHOLΛVS .
Wat wil zeggen: Sint Nikolaas.
Keerzijde: Binnen een binnencirkel.
Lang smal glad gevoet kruis.
De kuisvoeten doorbreken het omschrift.
In de kwartieren, telkens drie bolletjes/pellets.
Omschrift:
:ΛVЄ: / :RЄX: / :GЄN: / :TIS :
Voluit: Ave rex gentis anglorum.
Wat wil zeggen: Zie de koning van het Engelse volk.
(Een verwijzing naar een volkslied gezongen naar St-Edmund in de abdij van Bury)
Lit.: Rigold 1978 pag. 94-95. (Bury serie 1G); Edward Fletcher, Token & Tallies Through the Ages, pag.35.
Boy bishop token St-Edmund (BBT/SE 06)
Uit de collectie, Paul Callewaert.
Boy bishop penning.
Juiste functie/datering van deze penning is onbekend.
Materiaal: Lood/tin legering.
Diameter: 15,1 mm. x 16,4 mm.
Massa:
1,65 gram.
Aanmaakplaats: z.pl. Bury St-Edmund.
(mogelijks waren er meerdere plaatsen van fabricage van dit soort penningen, waaronder Suffolk, Ipswich en Ely. Maar word hoofdzakelijk toegeschreven aan Bury St-Edmunds)
Datering: z.j. Ca. 1470-1539
Voorzijde: Binnen een binnencirkel.
Bisschops-mijter.
Omsloten met een omschrift:
❖ SΛNCTVS : NICHOLΛ
Wat wil zeggen: Sint Nikolaas.
Keerzijde: Binnen een binnencirkel.
Lang smal glad gevoet kruis.
De kuisvoeten doorbreken het omschrift.
In de kwartieren, telkens drie bolletjes/pellets.
Omschrift:
ΛVЄ / RЄX / GЄN / TIS :
Voluit: Ave rex gentis anglorum.
Wat wil zeggen: Zie de koning van het Engelse volk.
(Een verwijzing naar een volkslied gezongen naar St-Edmund in de abdij van Bury)
Lit.: Rigold 1978 pag. 94 F; Edward Fletcher, Token & Tallies Through the Ages, pag.35.
Boy bishop token St-Edmund (BBT / SE 07)
Bodemvondst UK, Cambridgeshire.
Boy bishop penning.
Gefragmenteerd aan de rand.
Juiste functie/datering van deze penning is onbekend.
Materiaal: Lood/tin legering.
Diameter: 19 mm.
Massa: 1,8 gram.
Aanmaakplaats: z.pl. Bury St-Edmund.
(mogelijks waren er meerdere plaatsen van fabricage van dit soort penningen, waaronder Suffolk, Ipswich en Ely. Maar word hoofdzakelijk toegeschreven aan Bury St-Edmunds)
Datering: z.j. Ca. 1470-1539
Voorzijde: Binnen een binnencirkel.
Bisschops-mijter.
Omsloten met een omschrift:
❖ SΛNCTVS : NICHOLΛ
Wat wil zeggen: Sint Nikolaas.
Keerzijde: Binnen een binnencirkel.
Lang smal glad gevoet kruis.
De kuisvoeten doorbreken het omschrift.
In de kwartieren, telkens drie bolletjes/pellets.
Omschrift:
ΛVЄ / RЄX / GЄN / TIS :
Voluit: Ave rex gentis anglorum.
Wat wil zeggen: Zie de koning van het Engelse volk.
(Een verwijzing naar een volkslied gezongen naar St-Edmund in de abdij van Bury)
Lit.: Rigold 1978 pag. 94 F; Edward Fletcher, Token & Tallies Through the Ages, pag.35.
Boy bishop token St-Edmund (BBT / SE 08)
Bodemvondst UK, John Kineavy.
Boy bishop penning.
Juiste functie/datering van deze penning is onbekend.
Materiaal: Lood/tin legering.
Bewerking: Gegoten.
Massa: 1,7 gram.
Diameter: Ø 16 mm.
Aanmaakplaats: z.pl. Bury St-Edmund.
(mogelijks waren er meerdere plaatsen van fabricage van dit soort penningen, waaronder Suffolk, Ipswich en Ely. Maar word hoofdzakelijk toegeschreven aan Bury St-Edmunds)
Datering: z.j. Ca. 1470-1539
Voorzijde: Binnen
een binnencirkel.
Bisschops-mijter.
Omsloten met een omschrift:
❖ SΛNCTVS . NICHOLΛS
Wat wil zeggen: Sint Nikolaas.
Keerzijde: Binnen een binnencirkel.
Lang smal glad gevoet kruis.
De kuisvoeten doorbreken het omschrift.
In de kwartieren, telkens drie bolletjes/pellets.
Omschrift:
ΛVЄ / RЄX / GЄn / TIS .
Voluit: Ave rex gentis anglorum.
Wat wil zeggen: Zie de koning van het Engelse volk.
(Een verwijzing naar een volkslied gezongen naar St-Edmund in de abdij van Bury)
Lit.: Rigold 1978 pag. 94 F.
Edward Fletcher, Token & Tallies Through the Ages, pag.35.
Boy bishop token (BBT/GR/01)
Uit de collectie, Paul Callewaert.
Boy bishop penning, naar type "Groat".
Juiste functie/datering van deze penning is onbekend.
Licht geframenteerd aan de rand.
Keerzijde, dichtgelopen in de gietmal.
Kleine lacune, door gietfout.
Materiaal: Lood/tin legering.
Diameter: 27,5 mm.
Massa: 11,70 gram.
Aanmaakplaats: z.pl. Onbekend. (Engeland)
Datering: z.j. Ca. 1516-1534 (periode Mary Tudor)
Voorzijde: Binnen een versierde rand.
Die een pseudo-legende voorstelt.
Een bisschopmijter.
Keerzijde: Binnen een gearceerde band.
Die een pseudo-legende voorstelt.
Lang smal glad kruis.
De kruisbenen, lopen door tot in de pseudo-legende.
In de kwartieren, telkens drie bolletjes/punten.
Lit.: Edward Fletcher, Chapter 4, The Boy Bishop Phenomenon. pag. 27 e.v.
Boy bishop token (BBT/GR/02)
Uit de collectie, Paul Callewaert.
Boy bishop penning, naar type "Groat".
Juiste functie/datering van deze penning is onbekend.
Geframenteerd aan de rand.
Uitgebroken boorgat.
Materiaal: Lood/tin legering.
Diameter: 22,4 mm.
Massa: 4,06 gram.
Aanmaakplaats: z.pl. Onbekend. (Engeland)
Datering: z.j. Ca. 16e eeuw
Voorzijde: Binnen een dubbele parelrand.
Een slanke hoge bisschopmijter.
Omsloten met het omschrift.
SΛnCTЄ : nICOLΛЄ :
Keerzijde: Binnen een geparelde binnencirkel.
Lang smal glad gevoet kruis.
De kruisbenen, lopen door tot in de legende.
In de kwartieren, telkens drie bolletjes/punten.
Omsloten met een omschrift.
Niet leesbaar.
Lit.: Edward Fletcher, Chapter 4, The Boy Bishop Phenomenon. pag. 27 e.v.
Boy bishop token St-Edmund (BBT/SE/G 01)
Uit de collectie, Paul Callewaert.
Boy bishop penning, naar type "Groat".
Juiste functie/datering van deze penning is onbekend.
Materiaal: Lood/tin legering.
Diameter: 25,5 mm.
Massa: 4,05 gram.
Aanmaakplaats: z.pl. Bury St-Edmund.
(mogelijks waren er meerdere plaatsen van fabricage van dit soort penningen, waaronder Suffolk, Ipswich en Ely. Maar word hoofdzakelijk toegeschreven aan Bury St-Edmunds)
Datering: z.j. Ca. 1485-1530
Voorzijde: Binnen een binnencirkel.
Jong aangezicht iets naar rechts gericht,
met bisschopmijter bezet met edelstenen.
Ter weerszijden:
Rechts de gespiegelde letter N, met een kromstaf naar rechts.
Links de letter S, met kromstaf naar links
Omsloten met een omschrift:
SΛNCTЄ : NIChOLΛЄ : ORΛ : PRO : NO
Keerzijde: Binnen een dubbel omschrift.
Lang smal glad gevoet kruis.
De kruisarmen doorbreken het omschrift.
In de kwartieren, telkens drie bolletjes/pellets.
Centraal een (passer) punt.
Omschrift in de buitenbaan:
ЄCCЄ / NOVΛ / FΛCIO / OmNIΛ
Omschrift in de binnenbaan:
ΛVЄ / RЄX / GЄn / TIS
Voluit: Ave rex gentis anglorum.
Wat wil zeggen: Zie de koning van het Engelse volk.
Naar een verwijzing van een volkslied, naar St-Edmund in de abdij van Bury.
Lit.: Mitchiner & Skinner II, groep Pi, 1. VF.